Ελληνική Παλαιογραφική Εταιρεία – 2ο Σεμινάριο: Απρίλιος 2018


Πολύμνια Κατσώνη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Βυζαντινές αφηγηματικές πηγές. Προβλήματα ιστορικής ερμηνείας

Η ιστορική έρευνα βασίζεται στη μελέτη των παντοειδών πηγών γνώσης του παρελθόντος. Μια ευρεία κατηγορία πηγών γνώσης του ιστορικού παρελθόντος αποτελούν οι χειρόγραφες πηγές και υποδιαίρεση της κατηγορίας αυτής είναι οι αφηγηματικές πηγές. Σε αυτές εντάσσονται τα ιστορικά έργα (ιστοριογραφία) και η χρονογραφία.

writing implements
Κωδ. Bologna, Bibl. Univ. αριθμ. 3632 (Ψευδο-ιατρικές και αστρολογικές πραγματείες). Στο φ. 352r/353r βραχύ χρονικό με χέρι του 15ου αι.
Τα βυζαντινά ιστορικά έργα κυριαρχούνται από την αρχαία ελληνική αντίληψη για τη σημασία της ιστορίας και των καθηκόντων του ιστορικού συγγραφέα. Προφανώς η ιστοριογραφική παραγωγή των Βυζαντινών δεν αποτελεί στείρα μίμηση της αρχαίας ελληνικής ιστοριογραφίας. Οι βυζαντινοί συγγραφείς διαμόρφωσαν την ιστοριογραφική τους παραγωγή ανάλογα με τη νοοτροπία τους και εξέφρασαν τα πολιτικά και κοινωνικά δεδομένα της εποχής τους. Στο πλαίσιο αυτό στη βυζαντινή ιστοριογραφία εντάσσεται και το είδος της εκκλησιαστικής ιστορίας και ακόμη και τα ιστορικά ποιήματα.

Η χρονογραφία αποτελεί ιστοριογραφικό είδος που καλλιεργήθηκε ιδιαίτερα στο Βυζάντιο. Διακρίνεται για τη ζωντανή γλώσσα των συγγραφέων που ήταν κυρίως κληρικοί και μοναχοί, μέλη λαϊκότερων τάξεων. Στη χρονογραφία δεν επιχειρείται η ανίχνευση των αιτιωδών σχέσεων των γεγονότων και τα βυζαντινά χρονικά διακρίνονται για τον ερανιστικό πολλές φορές χαρακτήρα τους. Ωστόσο η χρονογραφία έχει ιδιαίτερη σημασία για τον ιστορικό ερευνητή, γιατί διασώζει το περιεχόμενο παλαιότερων έργων και καλύπτει με τον τρόπο αυτό, ως ένα σημείο, τα κενά της ιστοριογραφικής παράδοσης.

Κατά τη μελέτη των αφηγηματικών πηγών αναφύονται ποικίλα προβλήματα τα οποία καλείται να αντιμετωπίσει ο ιστορικός ερευνητής. Παρά το γεγονός ότι ο ιστορικός μελετά τις κριτικές εκδόσεις των κειμένων του θα χρειαστεί κάποιες φορές, προκειμένου να φθάσει στην ιστορική ερμηνεία, να προχωρήσει σε διορθώσεις της ανάγνωσης του χειρογράφου, που οφείλονται σε μεταθέσεις γραμμάτων, συλλαβών ή λέξεων ή και ολόκληρων φράσεων ή να διορθώσει λάθη που προέρχονται από την εσωτερική υπαγόρευση του γραφέα του χειρογράφου, από την προληπτική ή οπισθοχωρητική υποβολή· άλλοτε θα χρειαστεί να οριοθετήσει παρεμβολές στην ιστορική αφήγηση προβαίνοντας σε αποκατάσταση του κειμένου με σκοπό να φθάσει στην αποκρυπτογράφηση της εσώτερης σκέψης του συγγραφέα.